Geen grenzen zonder autonomie

Gepubliceerd door odessoe op 1 juni 2015

Wat zeggen we het makkelijk tegen elkaar of tegen onszelf: ‘je moet je grens aangeven!’. Makkelijk gezegd….daarvoor moet je eerst zicht hebben op wat er allemaal speelt! In de gaten hebben wat je voelt, wat er gebeurt, waar je grens ligt, wat voor grens precies overschreden wordt, het belang van relatie met de ander afwegen en dit alles ook nog op tijd in het moment kunnen doen! Als je het zo opknipt in vaardigheden lijkt het een bijna onmogelijke klus. Gelukkig is het geen kwestie van vermogens alleen. Het gaat hier over je besef van identiteit. Wie ben ik als ik dit doe? Waarin ervaar ik mijn autonomie?
De aanleg van je grenzen is eerder in je leven heel specifiek verlopen. Het zit gekoppeld aan een bepaalde ervaring die je had of een overtuiging die je kreeg over je eigen gedrag, waarde of positie. Je kunt dus alleen je grens aangeven als je het moment signaleert, de noodzaak voelt, je behoefte kent en in contact bent met je eigen plek, waarde, positie en wens in de relatie tot die ander. In contact met je eigen ik. En ook nog in het hier-en-nu! Kortom: je eigen gevoel van autonoom zijn is het vertrekpunt voor het ervaren en aangeven van je grenzen. Dat aangeven is in feite pas stap 2. Eerst is het nodig dat je gewaar bent van het bereiken van je grens.

Het hoe en waarom van een grens
Soms bevinden we ons in een situatie waarin we het gevoel hebben geen goeie reactie te hebben. Iedere keer weer. We lijken overgeleverd aan de ander die alweer op onze knop drukt. Alweer voelen we ons machteloos om een weerwoord te geven of zelfs maar overeind te blijven. Deze reactie vind plaats in ons onderbewuste en komt voort uit een oude waarheid die ooit is opgeslagen. Met name in onze hersenen, in de amygdala, worden ervaringen van gevaar opgeslagen die je levenslang blijven alarmeren wanneer een zelfde soort situatie zich voordoet. Die situatie wordt als gevaarlijk geregistreerd omdat er ooit een grens bij je is overschreden. Die situatie in het hier-en-nu hoeft niet te lijken op die van vroeger: de alarm-impuls gaat af omdat de amygdala de herkenning hebben. Dit zorgt ervoor dat je een ‘trigger’ ervaart. Die trigger registreer je razendsnel en onbewust en daarmee komt er ook direct je gevoel van ongemak en pijn bij.
Dat gevoel is iets persoonlijks. Ben jij je bewust hoe dat voelt bij jou? Je ervaart bijvoorbeeld boosheid, angst, overdondering of dwang. Dat gevoel zal bovendien ook ergens in je lichaam te lokaliseren zijn. Bijvoorbeeld bij je maag, je hartstreek, je ademhalingsspieren of in je hoofd. Bij een forse grensoverschrijdende ervaring van vroeger is het zelfs zo dat je in een bevriezing terecht komt. Of juist een vluchtreactie hebt. Of misschien een vechtimpuls.  
Dat gevoel werkt dus eigenlijk als een signaal. Het signaal dat afgaat om te waarschuwen voor nog meer gevaar voor het jonge kind dat we waren. Het werpt ons onmiddellijk terug naar het deel van onszelf dat het trauma heeft meegemaakt en opgeslagen heeft. Je zou kunnen zeggen dat we op zo’n moment ook dat kind ZIJN in onze gevoelsreactie. We kunnen alleen nog maar reageren op die bekende overlevings-manier. We zijn niet in het hier-en-nu en dus helemaal niet in contact met de werkelijkheid. Met ons volwassen deel dat we ook hebben. Dat verklaart waarom we in het pijnlijke moment ook geen goeie reactie hebben en daarna kunnen we WEL bedenken we hoe het had gemoeten en wat we WEL hadden kunnen doen. Die goeie reactie kan alleen komen van het volwassen deel van ons, wat na de triggerreactie ver te zoeken is!

Wat kun je doen?
Het is dus zaak dat we beseffen dat we geen grip hebben op de trigger die we krijgen. Die is nou eenmaal ooit geïnstalleerd en wordt gewoonweg afgevuurd in gelijkende situaties. Daarin ligt dan ook het begin van je groei. Het feit onder ogen zien dat je ooit zo in je persoonlijke grens bent geschonden. Of dat nou iets eenmaligs was of een langere periode bestreek.  Weet dat je destijds geen andere reactie had dan bevriezen, vluchten/verdwijnen of vechten. Precies die reactie is het die je nu ervaart als belemmerend! Zie het als een helper-van-toen. Als een reddend mechanisme uit je oude opslagkast. Als de meest effectieve move die het kind dat je was kon maken zodat het niet dood zou gaan of gek zou worden. Wanneer het je lukt om het zó te bekijken zijn er drie stappen naar je weg er uit:

1. Onderken en accepteer de signaalwerking van je ‘nare’ gevoel.
Bestrijd het niet maar laat het er zijn.
2. Word je gewaar van je lichamelijke respons en ga iets DOEN om het gevoel uit je lijf te
    weg te werken De adrenaline moet worden afgevoerd. Passend bij je lijfelijke reactie kun je
    bijvoorbeeld gaan lopen, roepen, huggen, schudden etc. De balans in je lijf moet hersteld.
3. Maak contact met je verlangen in het hier-en-nu en geef er gehoor aan.
           Dit betekent dan iets ‘kleins’ in het moment zoals even rusten, alleen zijn, vastgehouden worden, iets opschrijven etc.

Deze stappen leiden ertoe dat je jezelf verplaatst van de oude waarheid van toen naar het hier-en-nu. Van je afhankelijke positie naar je autonomie.

Wat is autonomie?
Wanneer je autonoom bent kun je je eigen vrije keuzes maken zonder angst of afhankelijkheid tegenover een ander of anderen. Het is het gevoel zelfbeschikking te hebben in contact met je eigen behoeften. Bovendien beschik je dan over het vermogen in contact te kunnen gaan/zijn met een ander zonder jezelf kwijt te raken. Daarbij hoort vanzelf ook het vermogen om op jezelf te kunnen zijn. Uit contact, afgescheiden kunnen zijn en in contact met ‘het zelf’. En vervolgens weer het vermogen hebben om in verbinding te gaan.
Voor kinderen is het daarom niet mogelijk om volledige autonomie te verwerven. Kinderen zijn namelijk altijd tot op zekere hoogte afhankelijk van hun ouder/volwassenen om hen heen. Autonomie hangt dus samen met volwassen worden. En dus met het verwerven van volwassen grenzen. Zonder de risico’s die het kind ervaart als het ‘nee’ zegt of zich verzet. Of wanneer het zelfs niet eens beseft dat het grenzen heeft!
Dat is dan ook waar het hier over gaat: het kind in jou heeft geen autonomie en er ligt nog geen verbinding tussen jouw volwassen deel en dit kind. En juist die innerlijke verbinding maakt jouw groei naar autonomie mogelijk. Je ervaart dan je eigen grenzen als reëel en je kunt omgaan met pijnlijke situaties die zich plotseling aandienen.

Hoe groei je naar autonomie?
Krijg oog voor dat kind-deel in jezelf dat de alarm-functie aanzet. Dat kind-deel dat zoveel tekort kwam of heeft doorstaan. Juist dat deel van jezelf heeft begrip en tijd nodig om te ervaren dat het er is. Dat het er ook MAG zijn zoals het is. Dat het veilig is bij jou. Dat jij het bent (de volwassene in jou) die nu wel zorg draagt voor de goede afloop. Jij zorgt ervoor dat die grens bewaakt wordt. Jij zorgt ervoor dat er opvang is na de grote schrik van de trigger. Jij doet dat met het volwassen deel dat je in je hebt. Dat deel kan begrijpen, duiden, beschermen, overzien en hulp inschakelen. Dat deel van jou zorgt voor het besef van wie je werkelijk zélf bent. Het kan de verbinding van allerlei delen in jezelf tot stand brengen. Dat volwassen, gezonde deel weet waar de ander ophoudt en jij begint. Wat je behoeften en verlangens zijn die vervuld mogen worden. Wat jouw persoonlijke ruimte is waarbinnen jij je mag begeven zonder inmenging. De grenzen van die ruimte kunnen verschillen in flexibiliteit en context! Handig om te beseffen waar je ongemerkt zelf een grens vergeet te trekken….

Meerdere soorten grenzen.
De onderstaande grenzen zijn van toepassing op menselijke relaties. Daar waar je de spanning tegenkomt tussen je aanpassen en je eigen gang gaan. Het zijn grenzen die je juist zelf overschrijdt binnen je eigen perceptie van de wereld! Het vermogen om grenzen te stellen versterkt je gevoel van eigen waarde. Het is mooi als je je bewust bent van je eigen opties daarin. Onderstaande acht typen grenzen komen voort uit het domein van NLP.

1. Projectie: De grens vervalt omdat je personen/eigenschappen/situaties van de buitenwereld met je eigen binnenwereld vermengt. Je dicht iemand iets toe wat je in jezelf hebt. Als dit een niet-toegestaan deel van jezelf is ervaar je een negatief effect. Maar de grens heb je zelf weggegumd!

2. Modus: De drie modi zijn ‘denken, emoties en doen’. De grens vervaagt wanneer we een gedachte gelijkschakelen met een daad. Bijvoorbeeld fantaseren over moord is net zo erg als moord. Een emotie voelen en dan zonder zelfbeheersing DUS daarop ook handelen.

3. Magisch denken: Ik dans met mijn ogen dicht dus zien ze me niet. Toen ik won droeg ik mijn rode shirt; daardoor kwam het dus. Je schuldig voelen als je broer iets naars overkomt.

4. Polariteit: Te veel begrensd door het z.g. OF/OF denken. ‘Denken of voelen want beiden combineren gaat fout. Als ik tegen mijn kind snauw ben ik een slechte moeder. Als professional moet ik neutraal zijn.’ Zwart-wit zonder grijstinten. De grens ertussen is zelfs een muur!

5. Generalisatie: een (of enkele) ervaring koppelen aan een gemeenschappelijkheid. Een deel zien en daarop het geheel waarderen. ‘Dat is een leuke stad want ik had er twee keer een leuke ontmoeting’ Of andersom: ‘Ik deug niet in mijn werk want mijn baas heeft laatst zijn kritiek geuit over iets’ Altijd, nooit, alles, niks, iedereen, niemand.

6. De lat: Wanneer je niet meer weet wanneer genoeg genoeg is ken je geen grens. Je hebt geen duidelijke waarden voor jezelf waarnaar je je wilt richten. Je bent ‘er’ dan dus nooit!

7. Identiteit: Hier verlies je een grens doordat je gelooft dat wat je doet maakt wie je bent. Kinderen die te horen krijgen dat ze vervelend ZIJN i.p.v. vervelend DOEN. Een man die somber wordt als hij met pensioen is.

8. Tijd: geen grens ervaren doordat je in de toekomst of het verleden ‘verblijft’ en het contact met het hier-en-nu verloren bent. Stress ervaren door in gedachten in de toekomst te zijn. Moedeloos blijven door iets dat in het verleden is misgegaan.

Deze acht categorieën zijn van toepassing  op het niveau van jouw persoonlijke ‘model van de wereld’ en niet op een specifiek trauma. Natuurlijk is e.e.a. gebaseerd op allerlei eerdere ervaringen die je hebt. Ook hier is het de kunst om je gewaar te worden van je ongemak of pijn in een situatie en vervolgens na te gaan of je herkenning hebt in bovenstaande manier(en). Wanneer je dan je valkuil kent kun je daarbij ook de drie stappen doen zoals eerder genoemd. Word je ervan bewust en geniet van je groei!

Reacties