‘Hoe zit je erbij?, Wat is er op de voorgrond?’ Mensen die bij mij Veranderwerk kwamen doen weten dat ik daarmee een werksessie begin. Ik stel mezelf dezelfde vraag nu ik een blog wil schrijven. En ik weet het antwoord onmiddellijk: Schaamte!
Ik heb namelijk kort geleden een boek op mijn pad gekregen dat bespreekt wat schaamte eigenlijk is en wat de gevolgen voor je zijn in het ervaren van je zelfwaarde en dus in het omgaan met andere mensen. Het lezen was een pijnlijk ontwaken voor mij en het houdt me niet alleen bezig, maar het blijkt dan ook opeens overal om mij heen in werking te zijn bij anderen. Vandaar dit blog. Ik heb de behoefte om erover te berichten in de hoop dat het anderen een ‘doorkijkje’ geeft naar deze sluipschutter die je ongezien zo vaak raakt waar het al zo pijnlijk en kwetsbaar is! Hoog tijd dat ie gezien wordt en er bovendien iets helpends tegenover komt te staan. Want dat er een remedie is, is voor mij de reden van dit onderwerp.
Hoe voelt schaamte?
Wanneer je wel eens schaamte voelt, herken je vast de volgende definitie:
Schaamte is het intens pijnlijke gevoel dat je ervan overtuigd bent dat je gebreken vertoont en het daarom niet waard bent geaccepteerd te worden of erbij te horen.
Voor mijzelf was het direct een soort mega-verklaring van al die werkpunten en al die inbreng in trainingen en mijn eigen proceswerk uit het verleden. En dat het dan nog steeds ‘mis’ gaat. Ik had toch gewerkt aan mijn gedrag, beperkende overtuigingen, mezelf blootstellen aan ‘uitdagingen’ in groepen, mijn familiesysteem en mijn eigen overlevingsdelen onderzocht? En (nog!) steeds ervaar ik dezelfde momenten van onmacht in mijn zelfvertrouwen van tijd tot tijd. Nu weet ik dat aan dat zelfvertrouwen van mij niets hapert: het gaat om het zelfwaardegevoel. Schaamte voelt als het ter plekke willen verdwijnen of sterven en gaat gepaard met vernietigende zelfspraak. Er valt niks meer te redden in dat moment en je verdwijnt achter een muur. Van alles wat ik geleerd heb in mijn groeiproces was er niets meer beschikbaar. ‘Voor zoveel hulpeloosheid zou ik me moeten schamen!’ En zo zit het muurvast. Ik achter de muur en de anderen onbereikbaar. . .
Triggers van je schaamtegevoel
Alle reacties die we beleven komen vanuit ons onderbewuste omhoog doordat er ‘iets’ gebeurt in het moment dat een directe prik geeft aan een oude ervaring die we hebben. Die prik noem je een trigger. Het gaat vanzelf en je weet niet eens wat er precies voor gezorgd heeft. Ons schaamtegevoel komt ook omhoog door een trigger. Die is heel specifiek en bij iedereen heel persoonlijk. Het komt door wat je ooit ‘geleerd’ hebt over het gebrek wat je hebt en daarmee er niet bij mag horen. Bij mij is schaamte snel getriggerd als ik in een groep ben (of iemand waar ik ontzag voor heb) en me onbegrepen voel. En al helemaal als ik emoties voel, die ik vervolgens camoufleer. Het domein van ‘etiket opgeplakt krijgen’.
De eerste stap van je eigen ‘redding’ is te weten komen in welk domein (of meerdere) je trigger zit. Er zit vast een patroon in. Het boek geeft twaalf domeinen:
uiterlijk/lichaamsbeeld, moederschap, familie, opvoeding, geld en werk, gezondheid, seks, ouder worden, het geloof, een etiket opgeplakt krijgen, je mening geven en een trauma doorstaan.
De remedie; uit het boek
Uit het onderzoek dat de schrijfster jarenlang deed bleek dat er vier aspecten zijn aan het veerkrachtig worden in je schaamte-trigger-momenten. Ze noemt:
* je schaamte-trigger kennen (erkenning)
* kritisch bewust zijn (wat zijn de feiten?)
* contact leggen (niet achter de muur gaan)
* uitspreken dat je je schaamt.
Een trigger kun je niet ongedaan maken. Die komt via je onderbewuste. Wel kun je jezelf oefenen in de reactie die je vervolgens geeft. Wat je ermee besluit te doen.
Het probleem is niet de omstandigheden : het probleem is hoe mensen tegenover het leven staan. (Virginia Satir)
Zoals met alle groei die je doormaakt, is er eerst bewustwording nodig en vervolgens een onderzoek naar wat er voor jou helpend is. Dat onderzoek is een klus. Dat doe je het best niet alleen of met een vriend/vriendin. Juist dat is iets waarbij een coach je kan ondersteunen. Als je het met ‘begrijpen en voornemens’ kon oplossen wat het al lang gebeurd. Schaamte komt vanuit delen van onszelf. De kans is groot dat je juist die delen van jezelf niet meer ziet of ‘spreekt’.
De remedie; uit het Gestalt-werk
Ooit was je als beginnend mensje compleet en onbegrensd. Al groeiend deed je ervaringen op die bij jou een conclusie vormden. Je reageert op je omgeving en wilt je daaraan aanpassen zodat je in het systeem mag blijven. Erbij horen is een diepe menselijke behoefte.
Delen van jezelf kregen voorrang: daar kun je mee voor de dag komen! Andere delen van jezelf werden achteruit gezet: die moeten maar beter in de schaduw. Schaamte komt op als er zo’n deel opeens TOCH in het licht komt en wordt gezien. Je slaat op tilt vanwege je geloof onwaardig te zijn. En toch…..dat deel is wel een deel van jou. Het maakt je niet werkelijk onwaardig als je het met reële ogen en objectieve bril wilt bekijken. Dat is compassie beoefenen voor een niet-toegestaan deel van jezelf. Daar is moed voor nodig. Daar is een reële stap in te zetten. Zo kun je je schaamte-triggers met mildheid leren bekijken. De remedie zit m dan in je vermogen om te aanvaarden hoe je het ooit ‘bent gaan doen’ in moeilijke omstandigheden. Als je weet HOE je in de puree komt, weet je ook hoe je er weer uit kunt komen. Dat krijgt met Gestalt-werk best een redelijke kans, weet ik nu.
Kinderen en schaamte
Als schaamte-triggers ontstaan in onze kindertijd, kun je voor je eigen kinderen deze heel waardevolle les toepassen. Het is weliswaar onmogelijk om de beperkende conclusies van jouw kind te voorkomen. Het is wel mogelijk om je bewust te zijn van hoe je kind die conclusies vormt. Je kind vormt zijn zelfbeeld naar de reacties die het krijgt van zijn omgeving. Ouders, broers en zussen, leerkrachten en andere mensen. Bij het beeld dat hij van zichzelf krijgt hoort ook het gevoel van waardevol zijn. Erbij te horen. Met alle eigenheid die het heeft. Als je kind dus delen van zichzelf toont die jou niet passen kun je bewust kiezen voor hoe jouw reactie is. Je reactie in de trant van ‘wat ben je toch…..’ geeft directe aanleiding voor schaamte. Het kind voelt zich afgewezen om wie/wat het IS.
Beter is om je boodschap te formuleren in de trant van ‘wat je nou doet,deed vind ik….’
Als het kind een correctie ervaart op zijn persoon kan het niet anders dan zich afschermen voor de afwijzing. Zich afgesneden voelen. En bovendien dat deel van zichzelf gaan afwijzen.
Als het kind een correctie ervaart op zijn gedrag kan het een kans ervaren om iets te leren.
Iets dat we voor onszelf zo hebben gemist. Hoe mooi is het om samen met je kind te oefenen hoe je compassie voor jezelf kunt hebben. Tenslotte willen alle delen in het licht!
Boek: ‘Gelukkig ben ik niet de enige’ (Maak van schaamte en kwetsbaarheid je kracht)
van Brené Brown
Tags: Gestalt gedrag schaamte triggers licht en schaduw